Pierniki Cioci Irenki

Po dłuższej nieobecności – no cóż czas pochłonęło mi szukanie i wdrażanie się w nowej pracy, a Asi zrobienie doktoratu (gratulacje!) – wracamy do bloga.

Dzisiaj umieszczamy artykuł Ewy Śliwowskiej – Kwaśniewskiej, łodzianki, od 1976 roku mieszkającej na Wyspach.

Ewa od lat pisze do Dziennika Polskiego i jest to dla nas zaszczyt i przyjemność, że dzieli się z nami swoimi felietonami, za co dziękujemy, a wszystkim Państwu życzymy miłej lektury.

A święta tuż, tuż, będzie więc świątecznie, czyli o piernikach.

Gosia

Pierniki Cioci Irenki

Nie wiem jakie mają czytelnicy wigilijne obyczaje, oprócz tych absolutnie wszechobecnych w każdym polskim domu (sianko pod obrusem, czekające przy stole puste miejsce, wypatrywanie gwiazdki). W moim domu są jeszcze: czarne suknie i perełki pod szyją, wytworne krawaty taty męża i zięcia, zupa grzybowa pachnąca Borami Tucholskimi, karp po żydowsku „zalatujący błotkiem”, jak mówi nasza córka (nie je!) i ryba po grecku, nie wiadomo dlaczego tradycyjnie polska. W wielu domach będzie pewnie barszcz z uszkami (u nas nie!), a może nawet zupa rybna lub migdałowa. U jednych będą „makiełki” u innych kutia, a jeszcze u kogoś po prostu „kluski z makiem”. My mamy „mak z wkładką”. Trzykrotnie mielony starą, przedpotopową maszynką, nasączony miodem i alkoholem (tylko troszeczkę!), obsypany orzeszkami, migdałami i rodzynkami, wreszcie przykryty kołderką z ubitej śmietany. Od lat nikt nie jest w stanie zjeść tego więcej niż parę łyżeczek. Nikt oprócz mojego męża, który pochłonie całą resztę (tak mniej więcej pół wiaderka). Na zakończenie kompot „z suszu” i pierniczki od Cioci Irenki ze Śląska.

Korzenne w samolocie

Powiedziałabym, że te pierniczki to jedna z ważniejszych tradycji w moim domu. Kultywowana od lat. I nie znająca granic. Najpierw Ciocia dzwoni, że już piecze. Potem dzwoni, że już je wysyła. Wreszcie dostajemy pokaźne pudło, wyścielone bibułkami, spod których wyzierają piernikowe gwiazdeczki z orzeszkiem, prostokąciki z cukrem pudrem, księżyce w pełni i w nowiu posypane wiórkami kokosowymi, na wierzchu piękne życzenia i… szyszki z polskiego lasu.

Przez całe lata przysyłała nam je do Łodzi. Teraz lecą ze Śląska aż do Londynu i w połowie grudnia rodzinnej tradycji staje się zadość. Dzwonimy, że doszły! I że właśnie nie wytrzymaliśmy i już jemy (choć do Wigilii jeszcze daleko).

Pierniki Cioci Irenki daleką drogę przebywają bezpiecznie dzięki swej suchości i twardości. I dużej zawartości przypraw korzennych. W zimnym i suchym miejscu mogłyby przetrwać nawet kilka miesięcy, ale u nas nie mają szansy. W drugi dzień Świąt wyjadamy już tylko okruszki.

Na depresję, na trawienie, na miłosne uniesienie

Piernik to tradycyjne ciasto miast hanzeatyckich. Kiedyś było wielkim luksusem. Korzenie i bakalie były przecież drogie. Z pierników słynęły Brema, Monachium, Norymberga, Amsterdam, Ostenda i Kłajpeda. A u nas Gdańsk i Toruń. W Toruniu wypiekano już w XVII wieku słynne Katarzynki, które uważano za tak samo wyśmienite, jak pierniki norymberskie. W niemieckim Szczecinie piekło się Stettiner Peperkoken, a w Czechach miastem piernika są Pardubice, niedaleko których wejść można do prawdziwej chatki z piernika (muzeum w Rabach).

W Polsce piernik przyjął się w połowie XVIII wieku. Był symbolem dobrobytu i wysokiego statusu społecznego. W tamtych czasach, a i długo potem, w skład wiana  panny młodej wchodziła faska ciasta piernikowego i… galaretowy wywar mięsny na rosół! Słowo piernik pochodzi od staropolskiego pierny, czyli pieprzny, choć pieprzem nazywano właściwie wszystkie egzotyczne i nieznane przyprawy. Docierały one na Stary Kontynent powolutku, po wojnach krzyżowych. W naszym kraju piernik znany był pod nazwą miodownik i było to ciasto chlebowe na bazie mąki i miodu. Znano je już w XIII i XIV wieku. Ciekawostką jest, że takie ciasto dojrzewało przez lata w piwnicach. Przyrządzano je w dniu narodzin córki, a pieczono w dniu jej ślubu. Jeśli pannę młodą wydawano za… starego piernika (co wówczas zdarzało się nader często i nikogo nie dziwiło) – symbolika stawała się bardzo wyrazista. XV wieczne Kroniki mówią, że zakonnice w klasztorze w Vadstena, jadły pierniki dla poprawienia trawienia, a szwedzko-norwesko-duński król Hans, popadający często w depresję, zalecone miał w celach leczniczych spożywanie pierniczków. Pierwszy przepis na pierniki wcale zresztą nie znajdował się w książce kucharskiej, ale w poradniku medycznym.

Krakowska panna, gdańskie trzewiki…

Nasze toruńskie pierniki zapoczątkowała (jak wspomniałam wyżej) śliczna Katarzynka, córka młynarza. Miała ponoć na przyjazd króla przygotować wyśmienite przysmaki i to… pszczoły podpowiedziały jej, aby do chleba i ciasta dołożyła miodu. Król był zachwycony i od tej pory sławił toruńskie pierniki w całej Europie. Tyle legenda, ale faktem jest, że w zubożałym klasztorze Panien Cysterek na przedmieściu Torunia, zakonnice utrzymywały się z wypiekania pierników. Były tak pyszne, że eksportowano je do obcych krajów. Symeon Neisser, „piernikarz” zmarły na zarazę w 1564 roku zapoczątkował w XVI wieku wypiek „chleba miękkiego i niewarzonego”, zaś w 1751 roku Gustaw Wees otworzył najstarszą przemysłową manufakturę wyrabiającą pierniki. W pewnym sensie istnieje nieprzerwanie do dzisiaj. W XVIII wiecznym budynku jest teraz, co prawda oddział firmy ubezpieczeniowej Warta SA, ale w godzinach pracy biura można oglądać pomieszczenia fabryczne i stareńki, 200 letni piec! A ta sama firma pierniczki piecze już pod innym adresem.

A co mówią o piernikach nasze przysłowia? A to, że:

„Dla Torunia tym jest piernik, czym dla statku dobry sternik”.

To znów: „By na licu była gładka – daj jej piernik zamiast kwiatka”, lub znane: „krakowska panna, gdańskie trzewiki i toruńskie pierniki” – czyli to, co mamy najlepszego (według Jana Długosza).

A mnie się najbardziej podobają te wesołe:

„Jaki piernik – taka dziurka
Jaka matka – taka córka”.

I piernikowy wierszyk:

„Katarzynki! Katarzynki!
Przysmak chłopca i dziewczynki.
Najsmaczniejszy upominek
To paczuszka katarzynek.
Młody, stary, duży, mały
Zna ten specjał nad specjały.
Sam król pono łyka ślinkę
Gdy zobaczy katarzynkę”.

Życzę więc czytelnikom słodkich, korzennych i aromatycznych Świąt! I jedzcie na zdrowie!

Ewa Śliwowska - Kwaśniewska

Piernik przekładany śliwkowymi powidłami

1 szkl. miodu

1 szkl. cukru

4 jaja

4 szkl. mąki (najlepiej pół pszennej pół żytniej)

czubata łyżka masła

łyżeczka sody oczyszczonej

3/4 szklani kwaśnej śmietany

pół paczki rodzynek

opakowanie migdałów siekanych

opakowanie przyprawy do piernika

Do przełożenia:

1,5 słoika powideł śliwkowych

2 łyżki rumu

Polewa:

czekolada deserowa, lub kuwertura do deserów

pokruszone orzechy włoskie

kandyzowana skórka pomarańczowa

Rozpuścić miód i ostudzić. Z 2 łyżek cukru zrobić karmel i rozprowadzić go w około 1/3 szklanki mocnej esencji herbacianej. Jaja utrzeć z cukrem i masłem, dodać miód i przyprawy, mąkę wymieszaną z sodą. Na końcu dodać śmietanę i karmel. Wymieszać. Upiec w piekarniku nagrzanym do 160°C ok. 50 min. Dwa dni przed planowanym jedzeniem przełożyć powidłami śliwkowymi wymieszanymi z rumem. Polać czekoladą i udekorować bakaliami.